Burnumuz yüz binlerce, hatta milyonlarca farklı koku tanıyabilir. Bu kokulardan bazıları ise geçmişi ve anılarımızı tetikleyebiliyor. Peki bu durum nasıl gerçekleşiyor?
Kokuların etkisiyle anımsama eylemi beynimizin içindeki bağlantıların yardımıyla gerçekleşir. Burundan gelmekte olan sinyaller önce koku soğanına ardından ise piriform kortekse ulaşır. Bu kısımlar bir nevi geçit görevini yerine getirir ve beynin ilgili bölgeleriyle bağlantı kurmayı sağlarlar. Bu bölgeleri ve işlevlerini sayacak olursak orbitofrontal korteks, empati ve karar vermeyi; amigdala, duygusal olaylarla hafıza oluşumunu ve anıların depolanmasını; hipotalamus, endokrin sistem ve sinir sisteminin birbirine bağlanmasını; insula, öznel hisler oluşumunu ve bilincin sağlanmasını; entorhinal korteks, hafıza oluşumunu; hipokampus, yaşanılmış anıların olaylarla ilişkilendirilmesini ve kısa süreli hafızadaki bilgilerin uzun süreli hafızaya aktarılmasını sağlar.
Bu görevler ve yapılar arasında kusursuz bir şekilde gerçekleşen bağ, kokuların nereden geldiğini ve aslında bize söylemek istediklerini anlamımızı sağlar. Bu işleyiş sayesinde daha öncesinde belli bir anda duyulan kokuyla tekrar karşılaştığımızda nasıl tepki vereceğimizi kestirebiliriz. Örneğin bize kötü bir anı hatırlatan, sevmediğimiz veya hoş olmayan bir kokuya denk geldiğimizde beyinde yer alan tehdit merkezi (amigdala) harekete geçer.
Aldığınız kokular; aklınızdan çıktığını, unuttuğunuzu düşündüğünüz anıları bir anda ortaya çıkarabilir. Fareler üzerinde yapılan deneyler, koku hafızası dahilindeki bağlantıların erken yaşlarda başlayan gelişimlerde oluştuğunu gösteriyor. Hatta yoğun kokularla bağlantısı bulunan anılar, farklı duyuları henüz tam anlamıyla gelişmemiş hayvanların doğada hayatta kalmasını sağlıyor demek mümkün. Bu hayvanlar için hayatın daha ileriki dönemlerinde kulaklar ve gözlerin gelişmesine bağlı olarak duyma ve görme yetileri de gelişiyor ve kokuları hatırlama ihtiyaçları azalıyor.
Peki aldığımız bir koku geçmişten kalan bir anı bize nasıl hatırlatabilir? Öncelikle uzun süreli hafızamız beynin Hipokampus adı verilen bölümünde depolanır. Ardından dışarıdaki bir etmenden yayılan koku, bir sinyal oluşturur. Bu sinyaller, priform kortekse ulaşmadan önce koku soğanında birleşir. Sonrasında koku sinyalleri priform kortekse ulaşır ve priform korteks, beynin hafıza ve duyguyla ilgilenen bölümlerine sinyal gönderir. Aldığımız kokulardan geçmişi hatırlamamız bu şekilde gerçekleşir.
İlginizi Çekebilir: Toplumsal Psikoloji: Kitlesel Travma
Yorumlar